Bebas Suara, Bebas Rasa: Akta Perhimpunan Aman

Burung merpati terbang tinggi,
Singgah sebentar di dahan cemara.
Hak bersuara kini dihargai,
Adakah Malaysia sedia mera?

Pada 1 Julai 2025, satu titisan sejarah menitis di mahkamah tertinggi tanah air. Mahkamah Persekutuan memutuskan bahawa Seksyen 9(5) Akta Perhimpunan Aman (Peaceful Assembly Act) adalah tidak sah di sisi Perlembagaan. Seksyen ini, yang selama ini menghukum penganjur perhimpunan aman hanya kerana gagal memberi notis lima hari kepada polis, akhirnya tersingkap sebagai satu kekangan yang tidak sepadan dengan prinsip kebebasan sivil.

Sebagai pelajar sarjana dalam bidang undang-undang antarabangsa, khususnya undang-undang hak asasi manusia dan undang-undang kemanusiaan antarabangsa, keputusan ini mengingatkan saya kepada prinsip asas yang digariskan dalam International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), yang menekankan hak untuk berhimpun secara aman (right to peaceful assembly) tanpa halangan yang tidak wajar. Walaupun Malaysia belum meratifikasi ICCPR sepenuhnya, semangat perlembagaan kita sendiri, melalui Artikel 10 Perlembagaan Persekutuan, mencerminkan prinsip yang sama: hak untuk bersuara dan berhimpun adalah asas demokrasi.

Namun, kita harus ingat: hak di atas kertas tidak semestinya diterjemahkan ke dalam amalan harian. Polisi dan pihak berkuasa tempatan masih memegang peranan penting dalam memastikan keputusan mahkamah ini dihormati. Dalam konteks Malaysia yang kadangkala sensitif secara politik, ujian sebenar bukanlah dalam kenyataan media, tetapi di jalanan, ketika rakyat turun berhimpun secara aman.

Dalam perspektif hak asasi manusia Islami, kebebasan untuk bersuara dan berhimpun bukan sahaja hak individu, tetapi amanah sosial. Islam menekankan keadilan (‘adl) dan kemaslahatan masyarakat (maslahah). Prinsip ini selaras dengan norma antarabangsa: kebebasan bersuara bukan untuk mengganggu keamanan, tetapi untuk menegakkan kebenaran dan keadilan.

Untuk memudahkan kefahaman, berikut ringkasan perbandingan prinsip yang terlibat:

Keputusan mahkamah ini juga menekankan asas kesepadanan (proportionality) dalam undang-undang. Hukuman terhadap perhimpunan aman hanya kerana kelewatan memberi notis adalah berlebihan dan tidak adil. Prinsip ini bukan sahaja wujud dalam undang-undang antarabangsa, malah seiring dengan tradisi fiqh, di mana tindakan haruslah bersesuaian dengan kesan dan niatnya.

Namun, kita tidak boleh berpuas hati. Amnesty International Malaysia mengingatkan bahawa walaupun Seksyen 9(5) dibatalkan, kuasa pihak berkuasa untuk menggunakan Akta Hasutan, Kanun Keseksaan, dan undang-undang lain masih wujud. Kebebasan sebenar memerlukan pembaharuan menyeluruh: bukan sekadar membuang satu seksyen, tetapi menyesuaikan semua peruntukan yang boleh menekan hak bersuara rakyat.

Satu perkara menarik ialah impak psikologi keputusan ini. Sebagai rakyat yang sudah lama terbiasa dengan peraturan ketat, perubahan undang-undang memberi harapan dan keyakinan bahawa suara rakyat bukan ancaman, tetapi aset demokrasi. Ada ruang untuk rakyat Malaysia menuntut hak secara aman, tanpa takut dihukum kerana prosedur birokrasi yang tidak adil.

Dalam konteks sejarah Malaysia, keputusan ini boleh dilihat sebagai langkah ke arah pematuhan norma antarabangsa yang lebih baik. Negara-negara yang menghormati hak berhimpun secara aman cenderung menurunkan kadar ketegangan sosial dan meningkatkan kepercayaan terhadap institusi awam. Dalam jangka panjang, ia menyumbang kepada kestabilan politik dan keharmonian sosial, selari dengan prinsip maslahah.

Namun, kita mesti sedar bahawa hak yang terjamin di mahkamah tidak semestinya selamat di jalanan. Polisi, pegawai kerajaan, dan masyarakat perlu memupuk budaya menghormati hak berhimpun. Pendidikan awam, dialog antara pihak berkuasa dan masyarakat, serta latihan profesional bagi penguatkuasa undang-undang adalah kunci untuk memastikan hak ini tidak hanya tinggal sebagai teks di atas kertas.

Keputusan ini juga membuka peluang untuk mengkaji kembali keselarasan antara undang-undang domestik dan norma antarabangsa. Beberapa cadangan praktikal termasuk:

• Kajian menyeluruh terhadap Akta Perhimpunan Aman untuk menyelaraskan semua seksyen dengan hak asasi antarabangsa.

• Latihan kesedaran hak asasi manusia untuk pegawai polis dan pentadbir tempatan.

• Mekanisme pemantauan bebas untuk memastikan hak berhimpun dihormati, terutama semasa perhimpunan sensitif.

Sebagai penutup, saya ingin mengajak pembaca merenung: hak untuk bersuara adalah cerminan keadilan dan kemanusiaan. Dalam konteks Islam, ia adalah amanah sosial yang memerlukan tanggungjawab, bukan sekadar kebebasan tanpa batas. Dalam konteks antarabangsa, ia adalah hak yang diiktiraf dan dilindungi oleh norma yang kita sepatutnya hormati.

Sumber:

1. Amnesty International Malaysia. “Federal Court ruling a powerful step towards restoring the right to peaceful assembly.” 1 Julai 2025. Link

2. Federal Constitution of Malaysia, Article 10.

3. International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), Art. 21.

4. Vilasini Vijandran, Amnesty International Malaysia, press statements July 2025.